Rosnące zanieczyszczenie i eutrofizacja są przyczyny degradacji Morza Bałtyckiego. Istnieje plan odwrócenia tego stanu rzeczy, ale jak na razie kończy się on niepowodzeniem. Morze Bałtyckie stoi obecnie w obliczu kryzysu i potrzebuje nowego planu przywrócenia mu zdrowia. Nowy plan składa się z serii zmian w chemii wody i nowego sposobu radzenia sobie z zanieczyszczeniami.
Zanieczyszczenia
W ciągu ostatnich 100 lat Morze Bałtyckie uległo dramatycznej degradacji. Jest to jeden z najbardziej zanieczyszczonych zbiorników wodnych na naszej planecie. Sytuacja ta jest spowodowana przez szereg czynników, w tym płytkość morza, brak wejścia do morza, niskie temperatury wody, wzbogacanie składników odżywczych, zanieczyszczenia pochodzące z żeglugi i przemysłu oraz niezrównoważone rybołówstwo.
Istnieją trzy główne źródła zanieczyszczeń w Morzu Bałtyckim. Są to zanieczyszczenia atmosferyczne, odpady komunalne i przemysłowe oraz nadmierne stosowanie składników odżywczych w rolnictwie. Zanieczyszczenia te powodują eutrofizację. Eutrofizacja ma miejsce, gdy w ekosystemie morskim występuje nadmiar składników odżywczych. Powoduje to zakwit glonów, wyczerpanie tlenu oraz spadek liczby ryb i innych organizmów morskich.
W latach 70. i 80. ubiegłego wieku zanieczyszczenie Morza Bałtyckiego metalami osiągnęło swój szczyt. Jednakże, od czasu katastrofy nuklearnej w Czarnobylu, ilość materiału znacznie się zmniejszyła. Pozostały materiał radioaktywny ulega obecnie rozpadowi. Jest on jednak nadal obecny w osadach środkowej części Morza Bałtyckiego.
Innym źródłem zanieczyszczeń jest hodowla fabryczna. Do morza odprowadzane są duże ilości gnojowicy, co przyczynia się do zaburzeń w morskim ekosystemie. Można to ograniczyć poprzez bardziej efektywne zarządzanie obornikiem. W Morzu Bałtyckim duża ilość składników odżywczych jest wymywana z obornika i dostaje się do wody.
Komisja Helsińska została utworzona w 1974 roku w celu ochrony Morza Bałtyckiego przed zanieczyszczeniem. Ta grupa państw nadbrzeżnych skoordynowała badania środowiskowe i działania w zakresie egzekwowania prawa, aby zapobiec przedostawaniu się niebezpiecznych zanieczyszczeń do morza. Dążono również do ograniczenia stosowania środków chemicznych w rolnictwie.
Głównym źródłem zanieczyszczeń w Morzu Bałtyckim jest fosfor. W 2010 roku Polska i Szwecja wniosły największe ilości fosforu. Polska dostarczyła 37% całkowitej ilości fosforu wprowadzonego do Morza Bałtyckiego. Szwecja dostarczyła 9%.
Inne źródła zanieczyszczeń w Morzu Bałtyckim to chemikalia przemysłowe, śmieci miejskie i odpady chemiczne z kopalń. Są to wszystkie zanieczyszczenia, którymi należy się zająć, aby zapewnić zdrowie morza.
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego została przyjęta pod koniec 2009 roku, a jej plan działania skupia się na sprawach morskich. Jest to strategia makroregionalna, która opiera się na praktycznych projektach koordynowanych przez kraje regionu.
Zmieniająca się chemia
Oczekuje się, że w najbliższych dekadach przybrzeżne oceany na świecie ulegną drastycznym zmianom. Zmiany te zależą w dużej mierze od zmian klimatycznych i antropogenicznych emisji gazów cieplarnianych. Morze Bałtyckie jest studium przypadku dla oceny, jak te presje oddziałują na siebie i prowadzą do trudnych decyzji zarządczych.
Bałtycki Plan Działań, wprowadzony w 2007 roku przez państwa członkowskie Konwencji Helsińskiej (HELCOM), zawiera nowe instrumenty zarządzania i uwzględnia najnowsze wyniki badań naukowych. Jest to kluczowy przykład tego, jak nauka i zarządzanie mogą współpracować w celu odwrócenia negatywnych trendów. Potrzeba jednak więcej badań, aby zrozumieć, jak takie ustalenia sprawdzają się w praktyce.
W ostatnich latach w przybrzeżnym Morzu Bałtyckim nastąpiła dramatyczna zmiana składu i chemii ekosystemu. Pojawienie się gatunków nierodzimych doprowadziło do restrukturyzacji ekosystemu pelagicznego. Wzrost zakwitów sinic, usunięcie dużych ryb drapieżnych i wzrost efektów eutrofizacji przyczyniły się do tej zmiany.
Powstałe zmiany były również związane z rosnącą ilością trwałych mikrozanieczyszczeń organicznych w osadach. Te mikrozanieczyszczenia biomagnifikują się w głównych drapieżnikach ekosystemów morskich.
Kilka gatunków nierodzimych zwiększyło również konkurencję wewnątrzgatunkową w regionach przybrzeżnych. Spowodowało to ogólne zmniejszenie różnorodności genetycznej wielu gatunków w morzu. Efekt ten jest szczególnie wyraźny w Morzu Bałtyckim, w którym w ostatnich latach odnotowano spadek liczebności makrofitów.
Przewiduje się również, że w najbliższych dekadach Morze Bałtyckie będzie doświadczać zwiększonego ocieplenia. Będzie to najbardziej widoczne w miesiącach zimowych. Nadal jednak istnieje wiele niewiadomych dotyczących tego, jak przyszłe zmiany klimatu wpłyną na Morze Bałtyckie.
Zmiany, które są przewidywane dla regionu Morza Bałtyckiego będą obejmować zmiany temperatury wody, odpływu i zasolenia. Przewiduje się, że sezonowy cykl spływu wód ulegnie zmianie w wyniku zmian opadów i pokrywy lodowej. Oczekuje się, że wzrost średniej rocznej prędkości wiatru będzie minimalny.
Oczekuje się, że wzrost zanieczyszczenia składnikami odżywczymi również przyczyni się do zwiększenia podatności systemów przybrzeżnych na obciążenie składnikami odżywczymi. Zanieczyszczenie to związane jest ze zwiększeniem intensywnych praktyk rolniczych w krajach regionu.
Rosnąca eutrofizacja
Rosnąca eutrofizacja w Morzu Bałtyckim jest rosnącym problemem środowiskowym, który wpływa na morską różnorodność biologiczną. Jest ona związana z szeregiem czynników, w tym przełowieniem, zanieczyszczeniem i zmianami klimatycznymi.
Większość Morza Bałtyckiego jest eutroficzna, co oznacza, że ma nadmierny poziom składników odżywczych. Te składniki odżywcze sprzyjają wzrostowi glonów. Niektóre niebiesko-zielone algi mogą być toksyczne dla zwierząt domowych i małych dzieci.
Eutrofizacja Morza Bałtyckiego przyspiesza, zwiększając tempo, w jakim wewnętrzny ładunek składników odżywczych jest przenoszony z dna morskiego na powierzchnię wody. Ponieważ słup wody w Bałtyku jest stale uwarstwiony pod względem zasolenia i temperatury, składniki odżywcze z powierzchni mogą dotrzeć do dna. Pozostają tam przez długi czas. Te składniki odżywcze są transportowane do Morza Bałtyckiego w ściekach i odpadach przemysłowych.
Całkowity ładunek substancji odżywczych do Bałtyku wynosi obecnie 826 000 ton azotu i 30 900 ton fosforu. Te składniki odżywcze są w większości rzeczne, pochodzą ze spalania paliw do produkcji energii. Docierają również drogą powietrzną. Ładunek fosforu w Morzu Bałtyckim zmniejszył się w ostatnich latach, ale ładunek azotu pozostał na poziomie znacznie przekraczającym maksymalny dopuszczalny limit.
Ministerstwo Środowiska HELCOM zrewidowało maksymalne dopuszczalne wkłady dla Morza Bałtyckiego w Deklaracji Ministerialnej HELCOM w 2013 roku. Przydzielono nakłady dla każdego zlewni i ustalono cele redukcyjne dla każdego zlewni. Cele te mają na celu zminimalizowanie skutków eutrofizacji w Bałtyku oraz zmniejszenie objętości Morza Bałtyckiego dotkniętego eutrofizacją.
W 2007 roku HELCOM opracował Bałtycki Plan Działań, w którym przedstawiono warunki, jakie należy poprawić w Morzu Bałtyckim, aby osiągnąć morze wolne od eutrofizacji. Plan oparty jest na najlepszych dostępnych informacjach naukowych. Plan obejmuje oparty na modelu system wspomagania decyzji, który ma pomóc w zarządzaniu eutrofizacją Bałtyku. Plan nakreśla również konkretne działania, które mogą pomóc w ograniczeniu eutrofizacji.
Zintegrowana ocena eutrofizacji została przeprowadzona przy użyciu narzędzia HELCOM HEAT. Wyniki wykazały, że większość regionu Morza Bałtyckiego była zeutrofizowana w latach 2011-2016. Niektóre obszary wykazały silne redukcje.
Przywrócenie zdrowego ekosystemu
Przywrócenie zdrowego ekosystemu Morza Bałtyckiego to ogromne przedsięwzięcie. Stan ekologiczny morza pogarsza się, co wpływa na funkcjonowanie ekosystemu i odporność sieci pokarmowej. Ponadto, region jest narażony na zwiększone zapotrzebowanie na energię i żywność, a demografia rośnie.
Istnieje kilka kluczowych presji, które wpływają na region Morza Bałtyckiego, w tym rybołówstwo, uwolnienia przemysłowe i eutrofizacja. Należy zająć się tymi presjami, aby zmniejszyć zagrożenia dla środowiska. Ważne jest również zapewnienie, że region Morza Bałtyckiego może funkcjonować jako inwestycja w zrównoważony rozwój gospodarczy.
Wysiłki mające na celu zmniejszenie presji na Morze Bałtyckie trwają, ale wiele środków nie zostało wdrożonych. Bałtycki Plan Działań ma na celu przywrócenie ekosystemu do dobrego stanu środowiska do 2021 roku. Z raportu wynika, że cele środowiskowe prawdopodobnie nie zostaną osiągnięte do 2021 roku.
Raport sugeruje, że cele i zadania Bałtyckiego Planu Działań powinny zostać poddane przeglądowi i aktualizacji. Powinien on zawierać cele ekologiczne oraz trzy zobowiązania wynikające z deklaracji ministerialnej. Powinien również zawierać cele strategiczne, które opierają się na celach HELCOM-u i Agendy 2030 na rzecz zrównoważonego rozwoju.
Oprócz presji na środowisko, na Morze Bałtyckie wpływają zmiany klimatu. Oczekuje się, że zmiany wzorców opadów i wzrost temperatur wpłyną na skład składników odżywczych w morzu. Może to wpłynąć na rozmieszczenie niektórych gatunków. Inne zmiany obejmują zmniejszenie pokrywy lodowej i zakwaszenie.
Raport sugeruje, że cele Bałtyckiego Planu Działań powinny zostać zaktualizowane w celu uwzględnienia zmian klimatycznych i eutrofizacji. Wzmożone wysiłki skupią się na opracowaniu regionalnej strategii recyklingu składników odżywczych. Będzie to obejmować współpracę z sektorem rolniczym i odpowiednimi władzami dorzecza.
W raporcie stwierdzono również, że kluczowym krokiem do rozwiązania problemu składników pokarmowych w dnie morskim jest poprawa naszej wiedzy na temat wewnętrznych rezerw składników pokarmowych. Jest to niezbędne do określenia opcji zarządzania i zapewnienia, że wszystkie sektory współpracują w celu zarządzania środowiskiem.
Ważne jest, aby rozważyć efekty nieliniowe i jak reakcje ekosystemu zmieniają się w czasie. Plany odbudowy muszą zawierać mierzalne cele, które można przełożyć na jasne i zrozumiałe dla społeczeństwa terminy.